Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου διακρίνεται σε εσωτερική (σε επίπεδο σχολικής μονάδας) και σε εξωτερική (σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο). Το εκπαιδευτικό σύστημα αξιολογείται από το Υπουργείο Παιδείας μέσω ετήσιων εκθέσεων, λαμβάνοντας υπόψη τις εκθέσεις των περιφερειακών αρχών που είναι υπεύθυνες για την περιφερειακή εκπαιδευτική πολιτική. Οι περιφέρειες είναι οι αρμόδιοι φορείς για τη λυκειακή εκπαίδευση ενώ οι Δήμοι είναι αρμόδιοι για τα Νηπιαγωγεία, τα Δημοτικά και τα Γυμνάσια. Οι 14 περιφερειακές αρχές αξιολόγησης της Τσεχίας συντάσσουν ετήσιες εκθέσεις αξιολόγησης των σχολείων της κάθε περιφέρειας, οι οποίες είναι διαθέσιμες στο εκπαιδευτικό προσωπικό, τους Διευθυντές και σε κάθε ενδιαφερόμενο.

Η Σχολική Επιθεώρηση πραγματοποιεί τακτικές επιθεωρήσεις (σε τρία στάδια) και επιτόπιους ελέγχους στα σχολεία και συντάσσει εκθέσεις για την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού έργου και τη στοχευμένη χρήση της κρατικής χρηματοδότησης. Εκτός από τις ετήσιες εκθέσεις, συντάσσει αναφορές σε σχέση με συγκεκριμένες θεματικές περιοχές με βάση τις προτεραιότητες που τίθενται κάθε χρόνο. Οι ετήσιες εκθέσεις αυτοαξιολόγησης των σχολείων αποτελούν αντικείμενο εξωτερικής παρακολούθησης από τη Σχολική Επιθεώρηση, η οποία τις αξιολογεί σε συνδυασμό με τα προγράμματα σπουδών που εφαρμόζονται στο σχολείο, εστιάζοντας ταυτόχρονα στην ποιοτική, ποσοτική και οικονομική ανάλυση των αποτελεσμάτων και των επιδόσεων κάθε σχολείου. Κατά συνέπεια, το εκπαιδευτικό σύστημα επιδιώκει μια ισορροπία μεταξύ της αυτοαξιολόγησης των σχολείων ως αυτόνομων μονάδων και της εξωτερικής αξιολόγησης από τη Σχολική Επιθεώρηση.

Ο Διευθυντής του σχολείου (στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση) έχει την ευθύνη για την αυτοαξιολόγηση του σχολείου, η οποία αφορά μια περίοδο τριών χρόνων. Εντός του μήνα Σεπτεμβρίου του έτους κατά το οποίο πρόκειται να λάβει χώρα η αξιολόγηση, ο Διευθυντής του σχολείου συνεργάζεται με το Παιδαγωγικό Συμβούλιο και αποφασίζει για το πλαίσιο και τα επιμέρους πεδία της αυτοαξιολόγησης.

Το πλαίσιο της αυτοαξιολόγησης εξαρτάται από την αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών μεθόδων που εφαρμόστηκαν και των μέτρων που επιλέχτηκαν στην προηγούμενη διαδικασία αυτοαξιολόγησης του σχολείου. Το πλαίσιο εστιάζει:

• στους στόχους του σχολείου, όπως αναφέρονται στο έγγραφο που συντάσσεται για την «ανάπτυξη του σχολείου», και στους τρόπους επίτευξής τους
• στους τομείς στους οποίους το σχολείο έχει επιδείξει καλές πρακτικές καθώς επίσης και στους τομείς στους οποίους πρέπει να βελτιωθεί
• σε προτάσεις και μέτρα για τη βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου καθώς και στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των επιλεγμένων μέτρων βελτίωσης.

Η ετήσια έκθεση των δραστηριοτήτων του σχολείου (έκθεση αυτοαξιολόγησης) καλύπτει την προηγούμενη σχολική χρονιά (με εξαίρεση ό,τι αφορά τα δεδομένα για τη διαχείριση των οικονομικών πόρων) και υποβάλλεται στη σχολική επιτροπή για έγκριση στις 15 Οκτωβρίου κάθε έτους. Σε 15 μέρες από την έγκρισή της, η έκθεση αποστέλλεται στον αρμόδιο οργανωτικό φορέα και είναι διαθέσιμη σε κάθε ενδιαφερόμενο.
Η ετήσια έκθεση περιλαμβάνει πληροφορίες για:

• το σχολείο (επωνυμία, τοποθεσία, περιγραφή, υπεύθυνος/οι, διοίκηση του σχολείου, ιστοσελίδα)
• τους εκπαιδευτικούς τομείς / τα γνωστικά αντικείμενα που διδάσκονται στο σχολείο και περιλαμβάνονται στο Μητρώο του Σχολείου
• το προσωπικό του σχολείου
• τις διαδικασίες φοίτησης και εγγραφής των μαθητών
• την επίδοση των μαθητών σύμφωνα με τους στόχους που τίθενται κάθε φορά
• τα προγράμματα σπουδών και το επίπεδο εκπαίδευσης
• τις σχολικές εξετάσεις
• την επιμόρφωση του εκπαιδευτικού προσωπικού
• τις σχολικές δραστηριότητες και τον τρόπο παρουσίασής τους στην ευρύτερη κοινότητα
• τα αποτελέσματα της εξωτερικής αξιολόγησης από τη Σχολική Επιθεώρηση
• τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους του σχολείου.

Τα βασικά πεδία της αυτοαξιολόγησης περιλαμβάνουν:

• ους τρόπους με τους οποίους υποστηρίζεται η εκπαίδευση στο σχολείο
• τα μαθήματα που διδάσκονται στο σχολείο
• την υποστήριξη της εκπαίδευσης των μαθητών
• τη συνεργασία του σχολείου με τους γονείς, τους μαθητές και λοιπούς ενδιαφερόμενους
• τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα και τις επιδόσεις των μαθητών
• τον τρόπο διοίκησης του σχολείου
• την ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου και την ποιότητα της ενδοϋπηρεσιακής επιμόρφωσης του εκπαιδευτικού προσωπικού
• τον συσχετισμό των αποτελεσμάτων του σχολείου με τους τρόπους υποστήριξης της εκπαίδευσης στο σχολείο και με τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους.

Η αυτοαξιολόγηση αποτελεί επίσης θεματικό πεδίο στην Ενδοϋπηρεσιακή Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, η οποία υλοποιείται είτε από το Εθνικό Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Κατάρτισης ή από τα Περιφερειακά Κέντρα Επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών.

Εφόσον τα κριτήρια αυτοαξιολόγησης δεν καθορίζονται επίσημα από το Υπουργείο, τα σχολεία επιλέγουν τα κριτήρια αυτοαξιολόγησής τους ανάλογα με τις προτεραιότητες που θέτουν, καταρτίζοντας παράλληλα τα δικά τους ερωτηματολόγια. Η διοίκηση του σχολείου, επομένως, είναι υπεύθυνη για τον καθορισμό των δεικτών και των κριτηρίων, και γενικότερα για την εφαρμογή της αυτοαξιολόγησης στο σχολείο.

Τα σχολεία χρησιμοποιούν τα ερωτηματολόγια, τις συνεντεύξεις, την παρατήρηση στην τάξη, τις ομαδικές συζητήσεις και την ανάλυση SWOT, ως βασικά εργαλεία αυτοαξιολόγησης. Κατά συνέπεια, η αυτοαξιολόγηση διαφέρει από σχολείο σε σχολείο ανάλογα με τις ανάγκες και τις προτεραιότητές τους. Σε αρκετές περιπτώσεις δραστηριοποιούνται ιδιωτικοί φορείς για την υποστήριξη της διαδικασίας της αυτοαξιολόγησης και συνεργάζονται με τα σχολεία, κυρίως μέσω ερωτηματολογίων που απευθύνονται στους γονείς και τους μαθητές.

Μία τεχνική αυτοαξιολόγησης που είναι ευρέως διαδεδομένη στα σχολεία αλλά παράλληλα επιδέχεται αρκετή κριτική είναι η τεχνική «Προσέγγισης του σχολείου μέσω των Χρωμάτων» (School Colours approach), που στηρίζεται στη δυναμική τριών αλληλένδετων πεδίων στην εκπαιδευτική διαδικασία: την αποτελεσματικότητα στη μάθηση, την ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων στο σχολείο και την ανάλυση των «παραγόντων κινδύνου» (risk factors threat).

Σε κεντρικό επίπεδο, η ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Έρευνας της Εκπαίδευσης παρέχει παραδείγματα καλής πρακτικής καθώς και τέσσερα μοντέλα αξιολόγησης της ποιότητας στο πλαίσιο της αυτοαξιολόγησης:

Τη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης στα σχολεία υποστηρίζουν και τα Ευρωπαϊκά Προγράμματα που υλοποιούνται σε κεντρικό και/ή περιφερειακό επίπεδο. Το πρόγραμμα «Profile School 21 – Inclusion of ICT into School Life» εστιάζει στη διαμόρφωση ενός συστήματος υποστήριξης της αυτοαξιολόγησης των σχολείων με τη χρήση των ΤΠΕ, ενώ το πρόγραμμα «Self-evaluation: setting up system and supporting school in self-evaluation – Way to Quality Ι, ΙΙ» καθορίζει τα κριτήρια για την αξιολόγηση των σχεδίων δράσης και των διαδικασιών για την αυτοαξιολόγηση του σχολείου. Το πρόγραμμα «Way to Quality Ι, ΙΙ» ορίζει τους ακόλουθους δείκτες για την αυτοαξιολόγηση των σχολείων:

1. TQM (Total Quality Management): Εστιάζει στη βελτίωση των σχολικών δραστηριοτήτων, στη χρήση αναλυτικών εργαλείων και στην εμπλοκή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, ως μέθοδο βελτίωσης της διοίκησης του σχολείου, το οποίο προσεγγίζεται ως «πελάτης».
2. ISO/IWA 2:2003: Δίδεται έμφαση στην εφαρμογή και βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας (διδασκαλίας και μάθησης)
3. EFQM Excellence Model: Βασίζεται στην εφαρμογή των βασικών εννοιών της ολικής διαχείρισης της ποιότητας στα πλαίσια ενός συστήματος δομημένης διαχείρισης.
4. CAF – Common Assessment Framework: Εστιάζει στη βελτίωση των δημόσιων οργανισμών και κατ’ επέκταση των σχολείων μέσω της αυτοαξιολόγησης ως εργαλείο διαχείρισης της ποιότητας. Βασίζεται στην παραδοχή ότι ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός που περιλαμβάνει την ηγεσία, τα άτομα, τα σχέδια δράσης, τις συμπράξεις και τις διαδικασίες συμβάλλει στην άριστη οργάνωση του σχολείου

Σύνδεσμοι που αφορούν τα κριτήρια της αυτοαξιολόγησης:

• Εργαλεία αυτοαξιολόγησης είναι διαθέσιμα (στα Τσέχικα) στο: Vašťatkovα, J., Prαšilovα, M. Možnι podoby autoevaluace ve školαch, Orbis Scholae, 2010, volume 4, issue 1, pp. 73-89.
• http://www.orbisscholae.cz/archiv/2010/2010_1_05.pdf  (πρόσβαση 9-9-2013)
• Εργαλεία αυτοαξιολόγησης είναι διαθέσιμα (στα Τσέχικα) στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Έρευνας της Εκπαίδευσης: http://www.rvp.cz

Σύνδεσμοι που αφορούν κριτήρια εξωτερικής αξιολόγησης:

• Czech School Inspectorate: Criteria for Evaluation of Condition, Course and Results of Education for the School Year 2011 and 2012 πρόσβαση9-9-2013).
• Czech School Inspectorate: Plan of Principal Assignments of the Czech School Inspectorate for the School Year 2012/2013 (πρόσβαση9-9-2013).
• Czech School Inspectorate: Latest Trends in School Evaluation,International Conference of the Ministry of Education, Youth and Sports and the Czech School Inspectorate(2011): (πρόσβαση9-9-2013).

Πηγές

• OECD, Review on Evaluation and Assessment Frameworks for Improving School Outcomes, Country Background Report for the Czech Republic, (2011): (πρόσβαση9-9-2013).
• European Commission, National system overviews on education systems in Europe and ongoing reforms, Czech Republic, 2010 Edition.
• FORS,Final Report from the Czech National Seminar on Evaluation Methods of Actions in the field of Global Development Education,(2010), Joint Management Agreement between the European Commission – EuropeAid Co-operation Office and the North-South Centre of the Council of Europe c/o North-South, (2010):(πρόσβαση9-9-2013).
• Eurydice: Organization of the education system in the Czech Republic (2009/2010).
• Jana Vašťatková, Michaela Prášilová (2009). Possibilities and realities of Benchmarking: (πρόσβαση9-9-2013).