Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος συνολικά αποτελεί αρμοδιότητα του Υπουργείου Παιδείας και διεξάγεται από το Ινστιτούτο Αξιολόγησης σε συνεργασία με τους αντίστοιχους φορείς των Αυτόνομων Κοινοτήτων, που έχουν την ευθύνη για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου εντός των γεωγραφικών τους ορίων. Σημαντικό ρόλο στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος παίζει το Ανώτατο Σώμα Επιθεώρησης. Την ευθύνη της λειτουργίας του και του διορισμού των 17 Ανώτερων Επιθεωρητών, οι οποίοι είναι ανώτατοι δημόσιοι υπάλληλοι με έδρα στις 17 Αυτόνομες Κοινότητες αντίστοιχα, έχει το Υπουργείο Παιδείας.
Έργο της Ανώτατης Επιθεώρησης είναι οι γενικές διαγνωστικές αξιολογήσεις, η αξιολόγηση της προσχολικής, της πρωτοβάθμιας και της υποχρεωτικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, το σύστημα των δεικτών της εκπαίδευσης και η συμμετοχή σε διεθνείς μελέτες.

Ο Εκπαιδευτικός Νόμος του 2006 (LOE: Ley Orgánica de Educación), που ορίζει το βασικό κανονιστικό πλαίσιο για τη γενική οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος, εισήγαγε στόχους κοινούς με τα άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού συστήματος. Ο νόμος δίνει έμφαση τόσο στην εκπαιδευτική αξιολόγηση όσο και στην επιθεώρηση, σαν παράγοντες που προάγουν την ποιότητα της εκπαίδευσης, ενώ ταυτόχρονα διαμορφώνει το γενικό πλαίσιο της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού συστήματος και των εκπαιδευτικών οργανισμών. Βάσει του πλαισίου αυτού, η αξιολόγηση διενεργείται σε όλες τις βαθμίδες και τους τομείς της εκπαίδευσης, και αφορά τις μαθησιακές και διδακτικές διαδικασίες, τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα, τη δραστηριότητα των εκπαιδευτικών, τη διοίκηση και τις υπηρεσίες της εκπαίδευσης, τη λειτουργία των σχολείων και της ίδιας της επιθεώρησης.

Η ευθύνη για την αξιολόγηση των σχολικών μονάδων ανήκει στις επιμέρους Αυτόνομες Κοινότητες. Η κάθε Κοινότητα υιοθετεί τη δική της προσέγγιση και καθορίζει ένα Σχέδιο Αξιολόγησης (plan de evaluación) – εσωτερικής και εξωτερικής - των σχολικών μονάδων της αρμοδιότητάς της, λαμβάνοντας υπόψη την κοινωνικο-οικονομική και πολιτισμική κατάσταση των μαθητών, το σχολικό περιβάλλον και τους πόρους του. Η αξιολόγηση συνοδεύεται πάντα από ένα Σχέδιο Βελτίωσης (plan de mejora), το οποίο υιοθετείται από κάθε σχολείο ανάλογα με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης. Κάποιες Κοινότητες ενθαρρύνουν την εφαρμογή διαδικασιών αυτοαξιολόγησης (Andalusia, Asturias, Cantavria, Castile and Leon, Castile – La Mancha, Catalonia, Extremadure, Galicia).

Η εξωτερική αξιολόγηση των σχολείων διεξάγεται από την Εκπαιδευτική Επιθεώρηση της κάθε Αυτόνομης Κοινότητας, κάθε 3 έως 6 έτη, ανάλογα με την περιφέρεια. Το έργο αυτό αναλαμβάνουν σε ομάδες οι περίπου 1.400 Επιθεωρητές Εκπαίδευσης, οι οποίοι είναι δημόσιοι υπάλληλοι – εκπαιδευτικοί με προηγούμενη εμπειρία συνήθως σε θέση διευθυντή σχολείου - με υψηλά ακαδημαϊκά προσόντα και σημαντικά διοικητικά καθήκοντα.

Η «πλήρης επιθεώρηση» αφορά τον έλεγχο μιας ποικιλίας διαστάσεων ποιότητας μέσω μιας σειράς επισκέψεων στο σχολείο, με σκοπό τη βελτίωση του παρεχόμενου εκπαιδευτικού έργου, τη βελτίωση της οργάνωσης και της λειτουργίας του σχολείου, την παροχή συμβουλευτικού έργου, την ενθάρρυνση και υποστήριξη των διαδικασιών αυτοαξιολόγησης των σχολείων, τη διάδοση κουλτούρας αξιολόγησης στην εκπαιδευτική κοινότητα και την ενημέρωση σχετικά με την οργάνωση, τη λειτουργία και τα αποτελέσματα των σχολείων. Αυτής της μορφής η επιθεώρηση δεν αφορά στην ατομική αξιολόγηση του εκπαιδευτικού προσωπικού, ούτε στοχεύει στην κατάταξη των σχολείων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο Πρόγραμμα Σπουδών (στόχους, περιεχόμενο, μεθοδολογία, υλικό, αξιολόγηση), στη διαχείριση της διαφορετικότητας, στην ασφάλεια των μαθητών, στο ρόλο του εκπαιδευτικού ως συμβούλου και καθοδηγητή των μαθητών, στην ανάπτυξη ειδικών προγραμμάτων στο σχολείο, στη συνεργασία και το συντονισμό των εκπαιδευτικών και στην οργάνωση και διοίκηση του σχολείου.
Η διαδικασία των επιθεωρήσεων περιλαμβάνει την ανάλυση αρχείων, τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων, τη διενέργεια συνεντεύξεων και παρατηρήσεων κ.ά.. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι επιθεωρήσεις ανακοινώνονται εκ των προτέρων. Οι εκθέσεις διαβιβάζονται στις αρχές της αρμόδιας Αυτόνομης Κοινότητας και συνήθως κοινοποιούνται στα σχολεία αλλά δεν δημοσιεύονται. Η διαδικασία ολοκληρώνεται με τη διαμόρφωση Σχεδίων Βελτίωσης.

Διεξάγονται επίσης «περιορισμένης εμβέλειας» επιθεωρήσεις που εστιάζουν σε μία ή δύο διαστάσεις του εκπαιδευτικού έργου (συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα, ποιότητα της διοίκησης, αξιολόγηση εκπαιδευτικού για την ανάληψη θέσης διευθυντή, κατάσταση των κτηρίων κ.λπ.).

Η Επιθεώρηση παρέχει επίσης συμβουλευτικό έργο στα σχολεία σε σχέση με την ανάπτυξη και την υλοποίηση του Προγράμματος Σπουδών ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του σχολείου, την οργάνωση και το συντονισμό των εκπαιδευτικών, την εφαρμογή των νέων κανονισμών, την οργάνωση και διοίκηση του σχολείου κ.ά.

Η αυτοαξιολόγηση των σχολικών μονάδων δεν είναι υποχρεωτική στις Αυτόνομες Κοινότητες της Ισπανίας αλλά οι Επιθεωρήσεις ενθαρρύνουν τα σχολεία για τη διεξαγωγή τέτοιων διαδικασιών. Σύμφωνα με τον Εκπαιδευτικό Νόμο του 2006 (LOE), οι εκπαιδευτικές αρχές οφείλουν να υποστηρίζουν και να διευκολύνουν την αυτοαξιολόγηση των σχολικών μονάδων.

Η Εκπαιδευτική Επιθεώρηση προωθεί συνήθως τη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης όταν πρόκειται να διεξαχθεί εξωτερική αξιολόγηση και διαθέτει στα σχολεία το πλαίσιο, σχετικό υλικό, πληροφορίες και οδηγίες για την υλοποίησή της. Παρέχει επίσης συμβουλευτικό έργο και υποστήριξη στα σχολεία ενώ ενημερώνεται σχετικά με το αποτέλεσμά της.

Για την εσωτερική αξιολόγηση των σχολικών μονάδων, οι Αυτόνομες Κοινότητες χρησιμοποιούν με μικρές διαφοροποιήσεις το μοντέλο που προτάθηκε από την Κυβέρνηση τον Φεβρουάριο του 1996. Βάσει αυτού, το Σχολικό Συμβούλιο αξιολογεί στο τέλος κάθε έτους το «Εκπαιδευτικό Σχέδιο» (proyecto educativo) και τον Ετήσιο Προγραμματισμό (programación general annual) της σχολικής μονάδας, την υλοποίηση ενισχυτικών σχολικών δραστηριοτήτων, την πρόοδο της σχολικής επίδοσης των μαθητών, την αποδοτικότητα στη διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού και τη διαχείριση των πόρων.
Ο Σύλλογος Διδασκόντων αποτιμά επίσης ετησίως το Αναλυτικό Πρόγραμμα (proyectos curriculares), τις εκπαιδευτικές διαδικασίες, την πρόοδο των μαθητών του σχολείου μέσω των αποτελεσμάτων επίδοσης καθώς και οτιδήποτε περιλαμβάνεται στο Εκπαιδευτικό Σχέδιο και στον Ετήσιο Προγραμματισμό του σχολείου σε σχέση με τη διδασκαλία.

Κάποιες Αυτόνομες Κοινότητες (Andalusia, Asturias, Cantavria, Castile and Leon, Castile – La Mancha, Catalonia, Extremadure and Galicia) συμπληρώνουν αυτή τη φάση αξιολόγησης παρέχοντας στα σχολεία μοντέλα και εργαλεία για την υλοποίηση δράσεων και προγραμμάτων που στοχεύουν στην προώθηση της αυτοαξιολόγησης.

Κοινός στόχος όλων των πρωτοβουλιών αυτοαξιολόγησης είναι το Σχέδιο Βελτίωσης (plan de mejora), ωστόσο κάθε Αυτόνομη Κοινότητα είναι ελεύθερη να προσαρμόσει αυτές τις πρωτοβουλίες ανάλογα με τις ανάγκες της. Κάθε Κοινότητα θέτει τις προτεραιότητες, στις οποίες οφείλει να εστιάσει η αυτοαξιολόγηση. Σε μερικές περιπτώσεις, οι προτεραιότητες αυτές μπορεί να αφορούν ολόκληρο τον οργανισμό ενώ σε κάποιες άλλες, δίνεται έμφαση σε επιμέρους πλευρές της σχολικής δραστηριότητας, όπως η διαχείριση της διαφορετικότητας, οι βασικές δεξιότητες που συνδέονται με το Αναλυτικό Πρόγραμμα, η ενσωμάτωση κτλ.

Κάποιες Αυτόνομες Κοινότητες σχεδιάζουν και προτείνουν πλαίσια δεικτών για την εσωτερική αξιολόγηση αν και κάθε σχολείο μπορεί να επιλέγει αυτόνομα τους δείκτες και τις διαδικασίες που προτίθεται να ακολουθήσει στο Σχέδιο Αυτοαξιολόγησής του. Ανάλογα διαφοροποιείται το είδος και η σύνθεση των ομάδων που είναι υπεύθυνες για την εσωτερική αξιολόγηση καθώς σε κάποιες Κοινότητες τα σχολεία διαμορφώνουν ομάδες βελτίωσης, σε άλλες ορίζονται επιτροπές αυτοαξιολόγησης και σε άλλες τον βασικό ρόλο αναλαμβάνει η ομάδα της διοίκησης του σχολείου. Σε κάθε περίπτωση, το Σχέδιο Εσωτερικής Αξιολόγησης που υλοποιείται εγκρίνεται τόσο από το Σχολικό Συμβούλιο όσο και από τον Σύλλογο Διδασκόντων.

Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας, το σχολείο συντάσσει Ετήσια Έκθεση, με βάση την οποία προετοιμάζεται το Σχέδιο Βελτίωσης, και τη διαβιβάζει στην αρμόδια Επιθεώρηση. Η Έκθεση αυτή περιλαμβάνει και τα αποτελέσματα της διερεύνησης του βαθμού εμπλοκής των εκπαιδευτικών στη διαδικασία και της συμφωνίας τους με τα αποτελέσματα της αυτοαξιολόγησης καθώς και αποτελέσματα από συνεντεύξεις και ερωτηματολόγια γονέων που αποτυπώνουν τη δική τους συμμετοχή στη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης και την ανατροφοδότηση που έλαβαν σχετικά με τα αποτελέσματά της.

Οι Επιθεωρητές αξιοποιούν την αυτοαξιολόγηση των σχολείων στο πλαίσιο συγκριτικών μελετών καθώς και για τις ανάγκες της εξωτερικής αξιολόγησης, ενώ τα σχολεία προσδοκάται να βελτιώσουν τις εντοπισμένες αδυναμίες τους με βάση το πλάνο βελτίωσης και τις συστάσεις των Επιθεωρητών.

Ο Εκπαιδευτικός Νόμος του 2006 υποχρεώνει τέλος τα σχολεία να διεξάγουν διαγνωστική αξιολόγηση, η οποία συνδέεται με τις εθνικές εξετάσεις στο τέλος της 4ης τάξης του Δημοτικού και στο τέλος της 2ης τάξης του Γυμνασίου, με την υποστήριξη και πάλι της Επιθεώρησης.

• Υπουργείο Παιδείας της Ισπανίας:  
• CEE (Consejo Escolar del Estado) Participación Educativa, 13, marzo 2010. Elena Martin-Ortega, Autonomía y Evaluación: un equilibrio necesario para la calidad de la educación (electronic journal of state school council).
• Eurydice. Organization of the Education System in Spain, 2008/09.
• Sici. The Inspectorate of Education of Spain, 2009.